خارخاسک

بیوگرافی آقای خلیج فارس

محقق:کاظم گلخنی

مقدمه

در طول تاریخ، نعمت امنیت ، آرامش و پیشرفت تنها نثار ملت های شده است که در عرصه نظامی توانمندی زیادی داشته اند؛در عصر حاضر توان نظامی به آنچنان درجه ای از اهمیت رسید که باعث برهم خوردن معادلات سیاسی و محو امپرطوریهای بزرگی شد و در ادامه عامل ظهور قدرتهای جدیدی شد،توان نظامی بالا به صرف تهاجم نیست و بازدارندگی و هراس، می تواند مانع مهمی در تجاوز دشمن شود.در طول تاریخ ایرانیان اگرچه با داشتن قوای زمینی همیشه پاسدار مرزهای سرزمین خود بوده اند اما بی توجهی برخی از زمامداران به قوای دریایی ،زمینه را جهت حضور استعمارگران را فراهم کرد،با فرا رسیدن دوره رنسانس و ازدیاد جمعیت و نیاز به منابع دول غربی؛استعمارگران به مدد قدرت دریایی خود نزدیک به 500 سال کشورهای زیادی را تحت اشغال داشتند و رایگان منابع آنها را به یغما بردند.

در قرن حاضر نیز قدرت دریایی کشورها در فرایندهای سیاسی و معادلات بین المللی نقش آفرین است،از این رو به فرموده مقام معظم رهبری،نیروی دریایی کشورمان به یک نیروی راهبردی مبدل و هم اکنون بدون احتیاج به اجانب،در زمینه تسلیحاتی و نظامی به نوعی آقای خلیج فارس شده است.مطالب ذیل نظری اجمالی بر تاریخ رخدادهای نظامی در خلیج فارس و  بیوگرافی آقای خلیج فارس از دیروز تا امروز است.

قبل از اسلام

در دوران هخامنشیان و با به قدرت رسیدن کوروش، اگرچه بنادر جنوبی خلیج فارس رونق تجاری یافت و تجارت به هند و چین در دستور کار تجار و دریانوردان ایرانی قرار گرفت اما از لحاظ نظامی شاهان هخامنشی بیشتر توجهات خود را معطوف به توان دریایی متحدان خود، فینیقی ها و مصریها کردند.در این دوران ناوگان نظامی ایران به فرماندهی آرتیمس در دریای مدیترانه وظیفه انتقال قوا به یونان و جنگ با این امپراطوری بزرگ را به عهده داشت .تلاش نیروی دریایی ایران سرانجام نتیجه داد و ایرانیان توانستند آتن را اشغال نمایند.این خفت بزرگ برای غرب آنقدر ناگوار آمد؛ که تا امروز هزاران کتاب و رساله،رسانه در جهت خفیف جلوه دادن این فتح بزرگ به یاوه گویی پرداخته اند.آخرین نمونه از این تحرکات فرهنگی به سری فیلم های 300 باز می گردد،اما آنچه مسلم است سند مسلم اقتدار دریایی ایران و شکست  یونان بعد از صدها سال نه با اغماض هرودوت و نه با اغراض هالیوود رفع نشد.

 در دوره حکومت اشکانیان توجه به بنادر و قوای بحریه به شکل عجیبی به فراموشی سپرده شد. برابر معدود اسناد تاریخی ؛اشکانیان را باید اولین قبایل صحرا نشین ایرانی نامید،این سلسله چندان به اهمیت دریا و تجارت دریایی پی نبرد،البته این نکته را نباید فراموش کرد که ساسانیان هر آنچه از ادوار تاریخی دوره اشکانی بود به دلیل نامعلومی از بین بردند چنانکه امروزه حتی نام برخی از شاهان دوره اشکانی برای تاریخ پوشانده مانده است،به ادعای برخی از تاریخدانان ،در این دوره جنوب ایران مورد تاخت و تاز اعراب بادیه نشین عمانی قرار گرفته است.

در دوره ساسانیان توجهات به بنادر جنوبی ایران بیشتر شد و ده بندر جدید به همراه پایگاههای نظامی جهت حمایت از ناوگان دریایی شکل گرفت،معروفترین آن، بندر ریشهر (بوشهرکنونی) است.این توجهات بیشتر به جهت حملات راهزنان عرب آن سوی خلیج فارس بود.سرانجام نیز شاپور دوم با ارسال ناوگانی عظیم به بحرین و عمان این مناطق را اشغال و راهزنانی که امنیت خلیج فارس را تهدید کرده بودند به اسارت گرفت.تقریبا از دوره اشکانی تا دوره قاجاریه دست اندازی راهزانان عمانی به بنادر ایرانی با وجود تادیب و تنبیه مکرر آنها ادامه پیدا می کند.

ایران اسلامی

 با اسلام آوردن ایرانیان، تجارت دریایی خلیج فارس همچون سابق به طور کامل توسط آنها انجام می گرفت و بندر سیراف (بندرطاهری کنونی) تا قرن ششم؛تمامی بنادر کوچک و بزرگ خلیج فارس را تغذیه می کرد. در این دوران حکومت بنادر توسط والیانی که خلفاء برای پس کرانه های فارس و کرمان معین می کردند اداره می شد.این زمان با آمدن صفاریان طولانی نشد و ایرانیان با آزاد کردن مناطق جنوبی، حاکم مطلقه خلیج فارس شدند،اولین درگیریهای نظامی در خلیج فارس به سلسله ال بویه و به ابتدای قرن چهارم (ه ق) باز می گردد، عضددوله دیلمی با ارسال ناوگانی به عمان،راهزنان را خوارج را به سختی شکست داد و امنیت تجارت دریایی را تامین کرد، رشته حملات ایرانیان که با سوار شدن بر کشتی های سبک بادبانی به آن سوی خلیج فارس صورت می گرفت به کرات ادامه یافت.

در اواسط قرن چهارم(ه ق) محمد درم کو سلسله نیمه مستقل ملوک هرمز را با گسترش شهر هرمز (میناب کنونی) پایه گذاری کرد.تجارت دریایی خلیج فارس در این دوران به مدت 500 سال توسط این قوم ایرانی که قلمروی آنها هرمزگان کنونی است،رونق خاصی به بنادر دوسوی خلیج فارس داد.

حضور استعمار

تا قبل از ظهور سلسله صفویه ایران دو بار توسط اقوام مغول و ترک از مرزهای شرقی مورد حمله واقع و اشغال شد، اما تا آن تاریخ تهدید بالقوه ای از جانب مرزهای دریایی متوجه کشور نشده بود، با این حال حکام هرمز مرکز تجاری خود را به جزیره هرمز انتقال دادند تا در صورت بروز حملات اقوام خارجی خود را از جنگ مصون دارند، قوم ملوک هرمز  از لحاظ سیاسی مستقل اما خراج گذار حاکمان فارس و کرمان بودند، آنها بیشتر به کشتیرانی و تجارت توجه نشان می دادند و با اینکه عصر رنسانس و انقلاب صنعتی غرب باعث پیشرفت قوای بحریه اروپا شده بود، شرقی ها از جمله ایرانیان از این مقوله مهم غافل ماندند.همین امرسبب شد تا ناوگان پرتغالی ها که شامل فقط 4 کشتی توپ دار بود در اواخر قرن هشتم تمامی بنادر غربی هند ، بنادر خلیج عدن و تقریبا تمامی بنادر دو سوی خلیج فارس را با خشونت تمام و در یک کشتار عظیم به تصرف خود آورند.

با اینکه ایرانیان در بندرکنگ و لنگه به فنون کشتی سازی وقوف داشته و کشتی های بحر پیمای بزرگی می ساختند اما برخلاف دول اروپایی به فن آوری نظامی آن دوران یعنی ساختن توپ و تفنگ تسلط نداشتند.به گونه ای که 50 سال بعد قوای ایران به فرماندهی شاه اسماعیل به دلیل نداشتن توپ و تفنگ در جنگ چالداران از قدرت اول آن زمان ،عثمانی ها شکست خوردند.ضمن اینکه دولت تازه صفوی همواره از شرق و غرب مورد هجوم ازبکان و عثمانی قرار داشتند و همین امر عاملی شده بود تا آنها نتوانند به صفحات جنوبی کشور توجه نمایند.

با وجود قیام مردم جنوب به فرماندهی شرف الدین فالی ، قشون مجهز پرتغال و اسپانیا یک و قرن و اندی بر خلیج فارس یکه تازی و ظلم بی حد وحصری بر تجار ایرانی روا داشتند،سرانجام ایرانیان دوران حکومت شاه عباس ،در سال 1010 قمری ،به کمک کشتی های سبک نیرو بر ابتدا بحرین را از لوس قوای فرنگی پاک کردند.سپس در چند جنگ خونین قوای امپرطوری اسپانیا را از قشم و جزیره هرمز و برخی از بنادر عمان بیرون کردند،در این جنگ ها اگرچه طبق قراردادی نیروی دریایی انگلیس متحد ایران شد اما به سبب نقش کمی که در این جنگ ها داشتند به تشخیص امام قلی خان فرماندهی قشون ایران،سهم کوچکی از غنایم بردند.

 برخلاف آنچه تصور شده،ناوگان جنگی انگلیس چندان تاثیری در آزادسازی قشم و جزیره هرمز نداشته است.

از این دوران ایرانیان با همکاری برادران شرلی به فن آوری ساخت توپ و تفنگ دست پیدا کردند اما موفق به ساخت کشتی های جنگی نشدند،از این رو برخی از شاهان صفوی با اختلاف انداختن بین کمپانی های هلندی و انگلیسی که برخلاف اسمشان از قوه قهریه دریایی بهره می بردند، سعی می کردند،تعادلی حاکم شود تا آنها نتوانند به شکل نظامی بر بنادر ایران دست اندازی کنند.

در اواخر دوره صفویه به سبب تجاوزات مکرر راهزنان عمانی به بنادر ایران،شاه سلطان حسین صفوی از پیشنهاد حمله مشترک ،پرتغالی ها که مسقط را در اشغال داشتند استقبال کرد،از این رو در سال 1108 به کمک کشتی های جنگی پرتغالی و نیروهای زمینی ایرانی هجومی سراسری به محل استقرار راهزنان عمانی صورت گرفت.باز هم نداشتن کشتی جنگی احساس شد.

با اشغال ایران توسط افغانها اوضاع بنادر کشور به گونه اسف بار شد که مورخی نوشت در سال 1137 ه ق، عایدات بندرعباسی به صفر رسید.طی این سالها تهاجمات دریایی قوای عمانی که تازه به اتحاد رسیده بودند به منتهای درجه رسید اما به قول مورخی فریاد رسی نبود.

اولین اقدامات بحری

حکومت افعانها به 7 سال نرسیده توسط جنگ آوری که نادر نام داشت به انتها رسید، می گویند از 120 هزار سرباز افغانی فقط 120 سرباز زنده به قندهار برگشتند و این به سبب نبوغ نظامی ناپلئون شرق بود. نادرشاه افشار در چند جنگ بزرگ افغانها را شکست داد او سپس عثمانی را از تمامی صفحات غربی کشور بیرون کرد.به سبب تجاوزات اعراب عمانی به بنادر جنوبی ، نادر اولین دریا بیگی ایران را روانه جنگ با دشمن کرد،بار دیگر به کمک کشتی های سبک بحرین به این پیوست و عمانی ها تنبیه شدند .در آن سالها بوشهر به یک بندر نظامی تبدیل شد و دستور ساخت کشتی جنگی صادر شد. اما مشکل نبود امکانات از جمله چوب بود، از این رو عبدلطیف خان مایل به خرید کشتی جنگی از کمپانی هندشرقی شد، اما غربی ها به این راحتی حاضر به فروش تنها عامل قدرت خود در منطقه،نبودند.از سویی از خشم نادرشاه نیز به شدت هراس داشتند از این رو عبدلطیف توانست با هزار زحمت 4 کشتی جنگی خریداری کند،نیروی دریایی ایران برای اولین بار شکل گرفت.ایرانیها توانستند با ناوگان جدید خود که در اواخر دوره افشاریه به 40 فروند کشتی رسیده بود امنیت را در خلیج فارس حاکم کنند.

 توجهات به بنادر و نیروی دریایی با روی کار آمدن زندیه رو به فراموشی سپرده شد، استعمار انگلیس سیاست تجاری خود را به سیاست نظامی تغییر داد و با خیانت برخی از شیوخ عرب ، در آنسوی خلیج فارس اقدام به ایجاد پایگاه نمود.

در قرن نوزدهم فن آوری در کشتی های جنگی باعث شد تا بدنه کشتی ها فولاد شده و موتور محرکه آنها که با ذغال سنگ کار می کرد سرعت کشتی را بیشتر کرد و تجهیزات و توپخانه های عظیمی بر این گونه کشتی ها استوار شد.

اولین منازعه دریایی کشتی های نوین در دوران ناصرالدین شاه صورت گرفت و نیروی دریایی انگلیس بندر بوشهر را با این بهانه که قوای ایران حق آزاد کردن هرات را ندارند؛ به توپ بست،پیشروی انگلیسها با دلاوریهای رئیس علی دلواری و خالو حسین دشتی با مشکل مواجه شد و این دلاوران در خطه بوشهر بارها دشمن را ذلیل شجاعت خود کردند، باز هم نبود نیروی دریایی قدرتمند کار دست ایران داد.

چندی بعد اولین کشتی جنگی ایرانی از امپراطوری آلمان خریداری شد. این کشتی 650 تنی وظیفه گشت زنی و برقراری امنیت سواحل را به عهده گرفت.بعد از گذشت چند سال در دوره مظفرالدین شاه، 3 فروند کشتی کوچک جنگی به نیروی دریایی کوچک ایران اضافه شد. نبود بندرگاه مناسب،کمبود تجهیزات تعمیر نگهداری و از همه مهمتر بی توجهی پایتخت به جنوب ،باعث شد این این کشتی ها در سالهای انقلاب مشروطه،به گل نشسته و از بین بروند.

نیروی دریایی نوین

سرانجام در سال 1302 نیروی دریایی نوین ایران شکل گرفت،تعدادی دانشجو به ایتالیا  اعزام شدند، آنها اولین افسران و کاپیتان های نیروی دریایی ایران بودند.

ایتالیا فاشیستی که خود از قدرتهای نوکیسه قرن بیستم بود برای پیشبرد اهداف نظامی خود به رقیبی برای انگلستان تبدیل شده بود از این رو با وجود مخالفت شدید استعمار پیر، کشتی های جنگی ساخت این کشور به ایران فروخته و آموزش کادر نیروی دریایی را به عهده گرفتند.اولین ناوها ببر و پلنگ نام گرفتند،متعاقباً آموزشگاه درجه داری نیروی دریایی در شمال و جنوب کشور تشکیل شد، حوضچه تعمیرات،خرید یدکش،حوض شناور،ایجاد مرکز فرماندهی،در پایگاههای اصلی نیروی دریایی از دستاوردهای آن سالها بود.

این روند صعودی تا شروع جنگ جهانی دوم تدوام یافت.در سال 1320 نیروی دریایی انگلیس در جنگی نابرابر چند کشتی جنگی ایران را غرق کرد،فرمانده مغرور ناوگان انگلیسی در آن حمله گفته بود: با این ناوگان نیازی به جنگ نیست و باید از روی آنها رد شویم، در آن جنگ نابرابر600 ناوی ایرانی به همراه فرمانده خود دریادار بایندر در شمال خلیج فارس و آبادان به شهادت رسیدند و به فرمانده مغرور ناوگان انگلیسی ثابت کردند که با وجود کمبود تسلیحات اما هیچ دشمنی نمی تواند به راحتی از روی آنها رد شود.

بعد از پایان جنگ جهانی دوم، ایران که ناجوانمردانه مورد تهاجم واقع شده بود 3 فروند کشتی جنگی از غرب غرامت گرفت و رشد نیروی دریایی ادامه یافت.

در دهه 40 و 50 شمسی ایران با خرید 3 فروند ناوشکن به بالگردهای ضد سطحی و ناوچه های موشک انداز مجهز شد. در این دهه نیروی دریایی نقش مهمی در حفاظت از خلیج فارس را به عهده داشت،به خیال غرب نیروی دریایی ایران می توانست ژاندارم و حفاظی برای منافع آنها در خلیج فارس باشد غافل از اینکه انقلاب در راه بود.

پیروزی انقلاب و دفاع مقدس

با پیروزی انقلاب اسلامی ارتش همراهی با امام خمینی(ره) و مردم را پذیرفت. هنوز دو سال از پیروزی انقلاب نگذشته بود که با تجاوز گسترده ارتش بعث عراق جنگ تحمیلی در زمین و دریا آغاز شد.اما در کمال شگفتی در همان سالهای اولیه جنگ؛نیروی دریایی ایران شاهکار کرد و طی چند نبرد دریایی از جمله عملیات ناوچه پیکان،نیروی دریایی عراق را تا آخر جنگ زمین گیر کرد و نیروی دریایی عراق به کلی توان عملیاتی شدن خود را از دست داد.علامتp22نشان مخصوص ناوچه پیکان که شجاعتها در این جنگ از خود نشان داد به نماد شجاعت مبدل و این نشان پرافتخار در بدنه بسیاری از ناوچه های جنگی ایران نقش بست.

نیروی دریایی چه در جنگ تحمیلی و چه در تقابل با نیروی دریایی آمریکا با بضاعتی که داشت روسفید درآمد و همگان را شگفت زده کرد.

در طی مدت جنگ تحمیلی؛تجارت دریایی و صدور نفت که با وجود حملات نیروی هوایی عراق در معرض خطر بود با تلاش نیروی دریایی ایران از خطر مصون ماند و صدور نفت ادامه یافت.

از سویی نیروی دریایی سپاه نیز در میانه جنگ شکل گرفت و این نیرو نیز بر پایه دکترین نظامی خود،که حمله انبوه تجهیزات سبک دریایی است رشد صعودی خود را آغاز کرد.توانمندی این نیرو به حدی رسید که  چندی پیش طی یک رویارویی برابر که برپایه تجاوز به آبهای کشورمان در شمال خلیج فارس رخ داد، 11تکاور نیروی دریایی انگلستان را اسیر کردند،جالب اینجا بود که مجری خبری رادیو فردا بعد از این حادثه کماندوهای ارتش انگلیس را که شهرت جهانی دارند، ملوان خطاب می کرد.در آن رخداد؛تعداد تکاوران سپاه به 10 نفر هم نمیرسید.

دستاوردهای آقای خلیج فارس

در ابتدای پیروزی انقلاب در هفته نامه سفید،سیاه نویسنده در یک سرمقاله دور از ذهن،به موضوعی اشاره کرده بود که با توجه به اوضاع و احوال آن روزگار شاید چندان جلب توجه نمی کرد.نویسنده آروزی ساختن ناوشکن توسط مهندسان کشورمان داشت و با ذکر توانمندی شگفت آور ناوشکن که آن را به سبب قدرت مانور بالا به نسبت  دیگر کشتی های جنگی نظیر رزم ناو، نبرد ناو و ناوچه های معمولی متمایز نشان می دهد،آرزو داشت که روزی به این مهم دست پیدا کنیم.

در دوران سازندگی نیروی دریایی به شکل گسترده ای به رفع نواقص و تعمیرات آسیب دیدگی خود پرداخت،این نیرو روز به روز توانمندتر شد،به نحوی که قادر شد تمامی تسلیحات و مهمات کشتی های جنگی را در داخل کشور تولید کند.حالا ایران با داشتن زیردریایی های سبک و سنگین زیر و روی  آبهای خلیج فارس را رصد می کرد.

در سالیان اخیر، توجه ویژه مقام معظم رهبری به توان دریایی کشورمان باعث دو چندان شدن ذوق فعالان  جهادخودکفایی نیروی دریایی شد به طوریکه در میان بهت جهانیان ناوشکن جماران به عنوان اولین دست آورد ایرانیان وارد آبهای گرم خلیج فارس شد و آروزی دیرین تحقق یافت.

به دستور مقام معظم رهبری ستادهای بزرگ فرماندهی دریایی سپاه از مرکز به بنادر منتقل شدند که این امر نیز سبب رونق بنادر و توجهات هرچه بیشتر در امر حراست گسترده از خلیج فارس شد.طبق رهنمون رهبر معظم انقلاب ،نیروی دریایی ارتش عهده دار حراست از دریای عمان و به عنوان نیروی راهبردی عازم اقیانوس ها شد،بار دیگر و پس از 2500 سال ناوگان ایران وارد اقیانوس هند شد وبعد از عبور از کانال سوئز راه خود را به سوی اقیانوس اطلس پیش گرفت.یکی از وظایف نیروی راهبردی حفاظت از منافع کشورمان در اقصی نقاط جهان است و هم اینک ناوگروههای کشورمان در تلاشی شبانه روزی به همراه چند کشور دیگر،حفاظت از خلیج عدن و مبارزه با دزدان دریایی را به عهده گرفته است.نیروی دریایی راهبردی دومین شاهکار خود را روانه دریا کرد این بار ناوشکن خلیج فارس که به مجهزترین فن آوریهای نظامی مسلح است آقایی و بزرگی قوم ایرانی در خلیج فارس را که همواره در جست و جوی صلح هستند به جهانیان نشان داد.